On Criticism

Tomorrow begins another year. For today, I began reading J. Neil Garcia’s Postcolonialism and Filipino Poetics (University of the Philippines Press, 2004), and made some marginal notes. I wonder how Rio Alma reacted to this book (which was actually Garcia’s introduction to his dissertation in UP). Did Almario respond to this in writing? Please let me know!

Meanwhile, here are some of the most intriguing and controversial excerpts on Almario from Garcia’s book (because they are taken from particular contexts, you may want to read the whole book and so we can discuss this):

1. Indeed, by not providing a convincing or even just a slightly more substantial argument for just why and how such nationalist “availings” can and should take place, all that Almario would seem to be doing is advocating a kind of cultural opportunism, about which the Filipino opportunist ought to feel the utmost temerity and absolutely no sense of responsibility. (p. 27)
   
   
2. Of course, being the consistent and incisive critic that he is, [Gelacio] Guillermo [in his essay on Almario published in Philippine Collegian] doesn’t mince words when he attempts to account for just how and why Almario has come to believe in what he believes, in the process carefully reminding the reader of the striking congruence between Almario’s literary thoughts and the trajectory of his own poetic careerism that bore exceptional fruit while most of the country was being hit by a rifle-butt and going under the boot of the unstoppably marching, Marcosian times. (p. 46)
   
   
3. Reading his many books on Tagalog poetry, we somehow sense that the contradictions in Almario aspire to a species of subtlety, dissimulated by and buried as they would seem to be in the florid prose of his nationalist rhetoric. But to be perfectly honest about it, such contradictions appear to be most unselfconsciously committed—and egregiously so—as when he, right after condeming all forms of “colonial mentality” (kaisipang sungyaw), acknowledges the insuperability of Western colonialist theories. (p. 46)
   
   
4. As we have seen, unless Almario begins from the premise of cultural hybridity—that the colonial power is always “uncertain” and therefore vulnerable from the very moment of its arrival in the colonies—then his theory remains unconvincing (because naively triumphalistic, linguistically deterministic and mechanical), and incomplete. (p. 47)
   
   
5. If nowhere else, these convenient and completely uncorroborated claims concerning [Alejandro G.] Abadilla’s so-called “Filipino ego” reveals Almario to be a polemicist rather than a serious scholar or thinker. (p. 49)
   
   
6. Perhaps all this means is it would do Almario good to reconsider his brusque dismissal of postcolonial—and yes, even postmodernist—discourse, and to read up on the admirable critical projects of his many counterparts in the different places of the post- and/or neocolonial world. This is merely another way of saying that Almario might conceivably benefit from a healthy dose of self-awareness—and indeed, self-effacement—within his own theoretical endeavors. (p. 53)

Among other things, such a critique proves to me that the Philippine critical arena is being ventured upon by new voices (with new critical tools) brave enough to offer re-readings/revaluations of past critical endeavors, which is a good thing, despite their own limitations.


(A funeral scene from Panaghoy sa Suba.)
Saw Panaghoy sa Suba and Aishite Imasu: Mahal Kita, 1941 the other day. Both locate their narratives during the Japanese occupation, the former in the Visayas, and the latter in (a fictional?) San Nicolas. I was the first to enter the moviehouse for Panaghoy, and when the houselights opened after the first screening, I counted ten other people with me (and one of them was asleep). I give Cesar Montano’s a B- (2.75) for its beautiful cinematography, but I’m giving Joel Lamangan’s a B (3.00) for its script (Ricky Lee’s) which was awarded by Quezon City as the most gender sensitive film among the festival entries (gutong-guto ko ito, not just because Domeng Landicho has a cameo role in the film). The surprise is still Dennis Trillo’s portrayal of a transvestite who had a romantic relationship with a Japanese captain (played by Jay Manalo). His character, Ignacio Basa/Inya, uttered for me the best filmfest movie line, beating Vilma’s “Walang batas na nagsasabing bawal magmahal ng dalawa”: “Pasensiya ka na, hindi makabayan ang ari ko.” Yahoo! Trillo eventually won the best supporting actor trophy, which was a good thing (his role is bigger than Raymart’s, I think). Nobody seemed surprised when Christopher de Leon and Vilma Santos got the best actor and best actress trophies, respectively, but I wouldn’t have felt bad if Jay Manalo got de Leon’s instead. I was convinced: he can act.

Two more films to watch: Mano Po III: My Love (which won the Best Picture) and Sigaw (by Yam Laranas, whose earlier films I enjoyed).

Ads

Saw Spirit of the Glass and Lastikman with Nikka earlier. I give Jose Javier Reyes’s a C/C+ (2.25) and Mac Alejandre’s a D/C (1.50). Nothing was really notable in any of the two films, except for the latter’s excessive (and very blatant) product advertisements: PLDT touch card, Philam Plans, Jollibee, Skechers, Milo and Nescafe. I am slowly becoming disappointed with this year’s filmfest. My only consolation: the films I still have to see are the critics’ bets for Best Picture. I heard Panaghoy sa Suba is rated A by the FRB. Let’s see.

Books and Movies

This day had been productive. Was able to finish reading two books: Simone Weil’s Letter to a Priest (Allan’s gift to me for Christmas) early this morning, and Herman Hesse’s The Journey to the East (on sale at Dating Kundiman soon) while on a bus ride going back here in QC. Both deal with varied faces (and phases?) of faith; Weil’s nonetheless began with doubts, while Hesse’s with affirmation. I went back to Allan’s “Mga Liham ni Simone Weil” (I first read in The Varsitarian’s Montage, if I remember it correctly) in his latest poetry collection, Kundi Akala, and found salvation and suffering in its first five lines:

Na mayroong dalita. Na ang bawat hapdi
At dusang tinitiis ng sangkatauhan
Sa katawan ay kasal sa Dakilang Sugat
Na hindi naghihilom upang magbigay-lalim
Sa ating pag-iral. ...

Upon arriving here in the dorm, I immediately went to Metro East and watched two (of eight, my earlier goal for today was three; I need to watch all eight, because I required my students to watch and make a review on any of the entries) Metro Manila Film Festival movies: So... Happy Together and Enteng Kabisote: Okay Ka, Fairy Ko... The Legend (what’s with the ellipses?). If I’d give a grade (Ateneo system) to the films, the former will get a C/C+ (2.25) and the latter a D (1.00). But (unfortunately?) Enteng Kabisote seemed to top the box office over Happy Together or even any of the other films. I was actually excited to see Enteng Kabisote, in memory of my childhood Thursday evenings, but the Engkantasya in my memory is far better than the one I saw on widescreen earlier. G. Toengi failed to capture the charm of Charito Solis as Ina Magenta. Instead of Luka (Luz Fernandez)—what happened to her?, the Reyna ng Kadiliman was Satana (Bing Loyzaga), who was not evil and frightening enough. The faces (definitely, not the acting) of Kristine Hermosa and Nadine Samonte saved the film, I guess. Generally, it made me feel like watching a (bad) tv series season finale than a movie.

Meanwhile, Happy Together was feel-good on its first half but failed to sustain the comedy and gave way to drama in its remaining sequences, which were choppy, at the least. Eric Quizon’s acting is the most commendable in the film, mukhang natural. But still have to see Cesar (Panaghoy sa Suba), Christopher (Mano Po III: My Love), and Raymart (Aishite Imasu: Mahal Kita, 1941) in their respective films for my Best Actor forecast.

Seven

The seven best things that made my Christmas day complete:

1. A number of friends remembered to greet me (even if I could hardly have a signal here in San Gregorio), but I ran out of credits and wasn’t able to text back; I reserved my last few pesos, of course, for Nikka’s.
   
2. I got to meet ALL my younger cousins (especially my favorite, Aiel) and all my godchildren, and they all seemed to like my gifts.
   
3. Tita Ayen checked out of the SPC Medical Center, three days after her operation.
   
4. I went to see Lola Mama, Lola Lisa and Lola Ate, and gave them some presents (they used to give me the best gifts when I was very, very young).
   
5. Kuya Budz, Dondon (he called me on my cellphone earlier) and One visited me at home (we used to spend Christmas evenings at Kuya Budz’s).
   
6. Phillip texted me (future Father Phillip!), and I was very glad to know that he was okay, after the typhoons that devastated Infanta, where he now stays.
   
7. Kuya Topher (a second cousin—his lola and Inay are sisters, and classmate when we were in kindergarten) passed by our house with his daughter (they’re all getting married!); it’s been almost a decade since I last saw him.

(Aiel, who lost some of his teeth before Christmas.)

(Kate, my inaanak and youngest cousin.)

(Janine, second in Uncle Jeff's three daughters.)

Sanity

Tried to continue reading Artaud, but found that it was not very difficult to enter into his insanity. I had to stop at the verge of fright. I cannot go back to him, at least not for now. More than three years ago, my body was less than an inch close to several lunatics (clinically), while in my mind I initially tried hard to go far from them. However, after surviving my first five practicum hours, the next 95 seemed to come so fast. Before I knew it, two months passed by, and I was already submitting my report on the case I handled (of someone with paranoid schizophrenia).

Not a few poets/writers are known to be insane. At the least, they were called eccentric. In the Philippines, I’ve heard (also from the hospital where I had my practicum) that Federico Licsi-Espino was diagnosed for having a mental disorder, and had moved from hospital to hospital until he was finally confined to the National Institute for Mental Health. For now, it’s still hearsay; I don’t know whether there’s a reason to pursue this kind of truth.

For those who saw Brandy Ayala (a former bold star; still, an artist) at The Buzz yesterday, you knew that she hadn’t fully recovered yet. An insane individual’s smile was the saddest I saw ever (not Brandy’s). Probably because I felt pain in realizing how a person may not be fully aware of her/his own happiness. But can I be happy knowing that s/he may not also be capable of feeling pain? Is it enough consolation?

Is it really only this—awareness—that separates our “sanity” from theirs?

Valery on Poetry

Just finished Paul Valery’s The Art of Poetry (finally!). And these are the three things that remained in me after closing that 345-page book:

1. Poetry as sound and sense.
2. Poetry is to dancing as prose is to walking.
3. Poets work on their art.

Did anyone know that Paul Valery’s full name is Ambroise Paul Toussaint Jules Valery? Wala lang.

BJ

Done checking ALL the student papers (Kris Aquino’s yahoo—not Bearwin Meilly’s—echoes in my mind). Only a set of Fil 12 group/seat work and their long test were left. Last Thursday, I spoke with my student who plagiarized in his first paper. The problem with students is that they don’t take proper citation seriously. I couldn’t tell if it was done with malice or not, whichever way the fact remains: what he did was not right. He told me that he interviewed Paolo Manalo (paging Paolo!) for his paper, but again, it does not alter the fact: it was plain and simple plagiarism. In the first page of his paper, just before he began to cut and paste from various sources (while he was still enjoying his topic, it seems), he used the words “tsupa” and “chupa” (at least he was conscious of spelling variations!) and wrote the following footnote (one of the two footnotes in the whole essay!) for that Pinoy word for blowjob: “ang pagbibigay ng kaluguran sa ari ng lalaki sa pamamagitan ng bibig.” Beat that.

Anyways, “tsupa” is the UP Diksiyonaryong Filipino entry, a word that comes from the English “fellatio” (Latin fellare) meaning “oral stimulation of the penis” (Brittanica Dictionary) or “pagdila o pagsupsop ng uten” (UP Diksiyonaryong Filipino). There. No delight (“kaluguran?”) necessary.

Presents

If thou shall give, I shall happily receive. The following people gave me some early Christmas gifts: Loyola Schools (courtesy of the VP and the deans), Heights, Ted, students Bettina and Ramon, a certain student by Ambeth Ocampo who borrowed Jema’s baybayin, friends and colleagues Christine, QT, Vim, Jema, Kristine, Claudette, Boyet, Jethro, Sir DM, Ma’am Coralu, Ma’am April, JB, Ma’am Beni, Sir Je, and Allan. The number one present of the year is food, but some friends still think of me as a bibliophile. Anyway, here’s the list of gifts I received as of today:

1. PhP 500.00 Aeon Books gift certificate
2. Kristov Vodka Ice
3. Purefoods Fiesta Cooked Ham
4. Tumbler (for badminton)
5. Butterscotch (2 packs)
6. Kayumanggi Coconut Sport Balls
7. Cookies (2 packs)
8. Chocolates
9. Wind chimes
10. Chopsticks and mini-cup
11. Picture frame
12. Cup and saucer
13. Pencil (or cellphone?) holder
14. Shorts (again, for badminton)
15. Tape measure (5.0m/16 ft.)
16. Altoids
17. Olive groove: Smoked Bangus
18. Letter to a Priest by Simone Weil
19. Backpack
20. The Ballad of the Five Battles by Nick Joaquin
21. Santa Claus keychain
22. (Did I forget anything?)

By next year, I’ll have an Amazon.com wishlist. I hope friends will find time to take a look at that, hehehe. Anyway, a Merry Christmas to all! Yes, this season is not all about gifts, but it’s not bad to buy me one.

Treasures

Saw National Treasure earlier (was supposed to watch Birth but Metro East must have pulled it from their cinemas after only a few days’ run). Three weeks ago, I decided to watch Alexander over it; now I know that it was good decision, though they’re both not-so-good movies. The thing about the templar, masons, and series of riddles to be solved (“it will just lead you to another clue,” cried the older Gates to Benjamin, played by Nicolas Cage) made me felt like watching a harbinger to The Da Vinci Code, and it got me excited. It’s definitely one thing to look forward to—even just for seeing the Musée du Louvre in widescreen (I promise myself to go there before I turn forty, for whatever reason)—for 2005 (along with Batman Begins and Star Wars Episode III). But yes, I still can’t imagine Tom Hanks as Robert Langdon.

Songs and Parties

The Christmas Party last Friday was both fun and unnerving. Why, we had the annual Pamaskong Koryo Awards (where I won the best new recipe of the year for my sinigang na hotdog with okra)! As expected, there were the not-so-surprise winners—like Jonathan Chua (for Quotably Quotable of the Year, which I will not quote here) and Gary Devilles (for the Most Missed Award, besting Rolando Tinio, among others)—but we laughed all the same. Then we had some videoke session in the afternoon, thanks to Bong who brought her Magic Mic (with its 10,000-peso chip) with her. Four got 100 (excellent singing!): Morny (a “Bakit Ngayon Ka Lang” duet with himself, a la Doble Kara), Vim (I forgot, but probably a boyband song), Jayson (back to back diva classics), and Sir Mike (an immemorial Ric Manrique). The highest I could get (and this was already performance level) was a 95 (still an A, hah!) for Rivermaya’s “Kisapmata.” The real videoke party began at eight p.m. in the Taverna Marquina (but Vim, Jema and I arrived at 9 p.m. because we wouldn’t want to miss an episode of Spirits). No scores, but more fun. Of course, we ended with Sir Je’s undying “Punch and Judy.”

Paw is IN!

Told you. She deserves to be in. And she's in. Now she's back in the game. Now I have a reason to watch SCQ again.

Wasn't able to see the wild card special last night (we were in Taverna Marquina for our Christmas videoke party from 9 pm to 2 am), but here are some pictures I got from the net.

(Franz and Paw were the ones left on stage as top questors, but...)

(... only Paw was declared IN, with almost 7,000 votes more than Franz's. 24 of those 95,661 votes came from me! Yahoo!)

Lanterns

Been to UP last night with Sir Je, Christine and Jema for the Lantern Parade. "What are they supposed to be?" I asked, bothered with several carousels, pyramids and jeepneys of christmas lights. (It was my first time to attend such an event; in the previous years, it only meant heavy traffic). "Lanterns," Jema smiled.

Excuse of the year: last night's theme was carnival.

Understanding

Paul Valery in The Art of Poetry says, “Whereas the painter, the sculptor, and the musician may reach a foreign public, may be understood far beyond the boundaries of their own country, create an international work, a poet is never profoundly, intimately, and completely understood and felt but by his own people: he is inseparable from the speech of his nation.”

In this country, in the past, probably. Or until EDSA of 1986, when people would sing Jose Corazon de Jesus’ “Bayan Ko” because they found meaning in its lines. But after that—are there people who still listen to, much more read, Filipino poetry, except for poets themselves, and a handful of critics (and perhaps, a number of college students obliged by their curricula to go over the Philippine literary canon), and feel it, understand that it’s profoundly necessary? Being called a poet myself, this is a painful truth: most contemporary poems no longer connect with the people. (Or is it our idea of the poet that becomes outdated?) And so this is what happens: we no longer understand each other, ourselves. And when understanding fails, everything we hear is nothing but noise.

Notebooks

Finished Albert Camus’ Notebooks, 1935-1942, which he ended with: “What bars our way makes us travel along it.” With the way things are going, I don’t think I’m still capable of keeping a notebook. This laptop (okay, it’s still a “notebook”) is shaping me with the kind of discipline that began as something very strange, but now deliberately familiar, making it not so easy for me to re-member that part of myself who used to cherish the feel of holding a pen and scribbling through pages of my hardcover notebooks, sometimes slowly, but often hurried, tensed, filled with lust for words. My only consolation: with the few pesos I’m saving for pens and papers I no longer need (except for checking and recording students’ papers and class attendance), I’ll buy additional digital space. I’ve been eyeing an IBM Thinkpad internal dvd-writer for some time now.

Text: scqt paw

Pinanood ko na ang Bcuz of You kanina, dahil kailangan ko ring bumili ng pang-exchange gift. Miyerkules bukas, magpapalit na ng palabas sa mga sinehan, at mahigit isang buwan na rin ‘ata sa sinehan ang BoY kaya ngayon na ako pumunta. Gusto ko lang mapakinggan ang With a Smile, kung paano ito ginamit sa pelikula (usap-usapan ito sa Eraserheads yahoogroup na sinalihan ko).

Noong isang linggo ko pa niloloko si Claudette na ako ang nakabunot sa kanya (siya ang nakabunot sa akin noong isang taon, at naiwala ko nga ang pulang adidas cap na ibinigay n’ya nang nanood ako ng Feng Shui), alam ko namang hindi siya maniniwala. Hindi nga naniwala, kahit ako naman talaga. Kanina, pinipiga ko na kung ano ba ang gusto niyang matanggap. Ayaw magsalita, puro “gago ka talaga, Egay” at “ay naku, hindi naman ikaw ang nakabunot sa akin” ang naririnig ko. Niloloko ko na pag hindi niya sinabi kung anong gusto n’ya, panty na may larawan ni Spiderman ang ibibigay ko. Tawa nang tawa. Sa Metro East kanina, natukso tuloy ako na totohanin iyon. Mabuti’t wala akong nakita. Tinext ko na lang si Kristine kung ano ang gusto ni Claudette. Kahit ano raw, basta may aso. Panty na aso ang print kaya? Wala rin akong nakita. Nauwi ako sa safe na regalo. Stuffed toy. Napamahal nga lang ako (kung mabasa man niya ito, ito dapat ang huli niyang mabasa at maalala).
-o0o-Wala ka bang mapaggamitan ng load?

Text: SCQT[space]PAW [to 2331/Globe; 231/Smart]

Suportahan po natin siya. Kailangan ng magsasalba sa kalidad ng mga naiwan sa Star Circle National Teen Quest. Sa pitong naiwan, si Theo na lang ang kaya kong pagtiyagaan (at mukhang siya pa ang nanganganib nang ma-out sa susunod: paano, wala siyang ka-loveteam).

Ngayon lang ako bumoto sa isang reality show. Hindi pa rin nga ako nakababawi sa pagtatanggal sa kanya dati. Tingin ko, hindi siya ibinoto ng mga tao noon (gaya ko) dahil akala nila’y siguradong-sigurado namang in siya. Bukod sa pinakamaganda siya sa mga babae (batay sa biased kong pagtingin, siyempre), halos strongest siya sa lahat ng exercises noong linggo na na-out siya. Paborito rin siya ng jurors. Ergo, text votes talaga ang nag-alis sa kanya sa magic circle of ten. Kaya ngayon, plis, plis, iboto natin siya.

Hindi po ako naniniwala na kailangang iboto ang questor dahil lang kababayan siya (nangunguna si Franz ngayon, paano, matindi ang panawagan sa tanang Cebu hehe). Well, nagkataon lang na taga-Laguna rin si Paw. Pero wala iyong kinalaman. Pramis.

Unang Tala sa Pasko

Pagkagising kaninang umaga, sinalubong ako ng balita sa MUB: yumao na si FPJ. Wala na si Da King, ang itinuturing na Hari ng Pelikulang Pilipino. Wala na ang Panday. Wala na ang itinuturing ng marami pa ring Pilipino na siyang totoong nanalong pangulo ng Pilipinas nitong nagdaang halalan. Halos hindi na ako nagulat. Mamamatay naman talaga ang tao. Naligo ako, gaya ng dati. Malamig na ang tubig. Magpapasko na nga. At dahil magpapasko na, ako kahapon ang pinagawa (ivinolunteer ni QT, hay) ni Ma’am Beni ng tula (“kahit isang maliit na tanaga lang, Egay”) para sa card na ipamimigay ng Kagawaran sa ibang opisina sa Ateneo. Nagwawasto ako noon ng papel ng mga estudyante; kinailangan kong itigil upang pag-isipan ang tula. Sa huling sandali, gusto kong tanggihan (“Joseph, ikaw na, Pasko e, di naman ako nakasusulat ng masayang tula.” “Kaya mo ‘yan, sayang ang Palanca.” “Ngek, e ikaw ba, may tula nang masaya?” “Wala.” “O, e ako, paano, paano ako susulat ng masayang tula, siyempre, masaya dapat di ba?” “Kaya mo ‘yan.”) Ilang minuto at ilang rebisyon ang nakalipas (mabuti’t naroon din si Nikka upang magbasa, kahit magbasa lang), ito na ang pinakamasayang tulang pamasko na kaya kong gawin:

Bumuhos man ang bagyo,
kakanlungin ang mundo
ng Pag-ibig sa tao:
Narito na ang Pasko.

Kaninang umaga, may mga batang mula sa Negros (anak ng mga magsasaka sa Negros, 6-14 taon) na nag-caroling sa kagawaran. Hinarana kami ng mga awiti-pamasko sa Hiligaynon (?). Aliw na aliw kami sa pinakabata sa kanila. Bibong-bibo. Sulit ang (dinig ko’y) kung ilang libong ibinigay ng kagawaran. Para rin iyon sa kanilang pag-aaral. Ambag rin para sa kanilang kinabukasan. Ano’ng mayroon sa mga ganitong uri ng pagkakataon—kumakantang mga bata, aliw na aliw sa kanilang ginagawa—upang makapagpagaan nitong loob. Tama: Narito na ang Pasko. Kahit hindi ko na ginagawa ang dapat sana’y tungkulin ng isang ganap na Katoliko, may ilang bagay, gaya ng ganitong pagdiriwang, na hindi ko basta-basta matatalikuran.

Kailangan

Ka+ilang+an. Ilang. Paanong ang “anumang inaasahang matapos, mangyari, o matamo; mahalagang bagay na dapat tugunan” ay maaaring nagmula sa “pook na malayo sa kabahayan, malungkot, at walang naninirahan; parang; paggipit sa kalaban at katalo; o hindi mapakali.” Mahalagang mapagmunihan ito. Pook na malayo sa kabahayan, malungkot, at walang naninirahan: Kailangan. Ano’ng ibig sabihin nito? Bakit gayon? Subalit magkaiba sila ng bigkas: ílang, iláng. Kasimbigkas pa ng ilang-ilang (“punongkahoy na may mabangong bulaklak at langis; bulaklak nito”). Iyon kaya ang kailangan? Isang punongkahoy/bulaklak?

Ka ilang an

Tinawag ako ng samyo ng mga bulaklak.
Malayo sa kabahayan. Mahalaga ito.
Ngayong gabi, magwawakas ang dapat
maganap. Magaganap ang wakas.
Bukas, lilisanin ang mga tahanan.
Nauna nang nabalisa ang mga punongkahoy.
Susuka ng langis ang banal na bundok,
gayon ang hula ng matatanda.
Hindi luluha ang langit. Matitigib ng panglaw
ang lupa. Maaanod ng langis ang sinag
ng araw. Samantala’y hindi ako mapakali
ngayon: babang-luksa ng kalikasan.
Noon pa ako yumao, ‘kita mo.
Hinahamon ako ng punong iyon.
Sabi ko noo’y di na ako malulungkot
sa pagpatak ng dahon. Pinitas ko
ang huling bulaklak. Sa wakas,
tinatanggap ko ang pagkatalo.

(. . .)

Natapos ko na rin sa wakas ang Smallville Season 3. Sa wakas, dahil mahigit isang semestre na akong may kopya ng vcd’s ni Morny, at ngayon lang ako nagkaroon ng panahon na panoorin (may isang buwan na ‘ata nang makabili ako ng sariling kopya sa dvd). Mas kaabang-abang ang season 4 (sino’ng may kopya na, kahit ng episodes lang na naipalabas na sa US?) dahil ipakikilala na si Lois Lane. Sinisilip-silip ko ang ilang Smallville websites kanina at lalo akong hindi makapaghintay. Hay. Samantala, dumarami na naman ang mga papel ng estudyante na kailangan kong iwasto.
-o0o- Nauunawaan mo ba? Lagi na lang ganito. Kailangan ko ring huminga.
-o0o-Lumikha ng alingasngas ang Tangang Lawin. Di ko maiwasang maisip ang The Joke ni Milan Kundera. Ganito, ganito ang mangyayari kapag sineryoso natin ang biro. (Pero baka nga, hindi na biro lamang ito; o walang “lamang” sa biro.)

Mga Di Inaasahan

Nakita ko na naman si Allan kanina, sa NBS-Katipunan. Sa UP nga pala pumapasok ang kuya n’ya. Nagdadalawang-isip pa ako kanina kung pupunta ba ako sa National (kahit wala naman akong bibilhin) bago dumiretso ng Rustan’s. Pumunta na rin ako, nagbuklat-buklat muna ng mga magasin, Time (inisa-isa ko ang mga gadget sa Best Innovations in 2004 issue), Newsbreak (nagbago na ang lay-out, mas gusto ko iyung dati), Free Press (may essay si Mabi, gusto ko sanang bilhin pero napagpasyahan ko na ipakopya na lang ang sanaysay n’ya sa lib bukas). Pagkaraan pinasadahan ang Filipiniana shelf, baka may bagong nadagdag. Wala, gayon pa rin, gaya nang huli akong dumaan doon. Paalis na ako nang naisip kong bumili ng pocket notebook (dahil sa laptop na ako nagjojournal ngayon, hindi ko na kailangan ng journal notebook talaga; ang kailangan ko lang ay notebook na madaling maisilid sa bulsa para sa mga tala na isusulat ko nang buo sa gabi pagharap dito sa laptop). Doon ko nakita si Allan. Parang nagkagulatan pa kami, hindi ko agad siya nakilala, paano’y nahirapang iproseso agad ng utak ko na maaaring magkita kami dito sa Katipunan. Nang makabawi sa pagkabigla, saka nga niya ipinakilala sa akin ang kuya niya. “Mag-iingat ka, Allan.” Lagi namang gayon ang paalam ko sa sinumang itinuturing na kapatid sa JHNS. “Ikaw din, kuya.” Magaan na ulit ang loob ko. Tinext ko si Khayam (kalo-load ko lang kaya hindi ako nakareply sa text niya kahapon) para ipaalam na nagkita kami ni Allan (magkaklase sila noong high school).

Wala pang isang buwan ang nakararaan, si Vic naman ang di-inaasahang nakasalubong ko sa Katipunan. Kasama niya ang mga kabanda n’ya (may banda na siya!), may gig sila malapit dito. Biglang-bigla rin kami pareho. Siya ang unang nakakita. “Kuya Egay?” Gaya kay Allan kanina, natagalan bago ko siya nakilala noon; hindi ko naisip noong mga gabi na nagvivigil kami, o may mga retreat sa San Pablo (mahigit apat na taon na ang nakararaan ang huli) na magkikita kami rito sa Quezon City sa ganoong paraan. Pero gayon lang. Bati. Agarang kumustahan. Pagkatapos, paalaman na agad. May kanya-kanya kaming pupuntahan. Ni hindi ko man lang nakuha ang cel number n’ya o naibigay ang sa akin. Sayang, lalo pa’t sa December 27 e mayroon nga kaming reunion/Christmas party.

Sino pa kaya sa kanila ang narito lang sa tabi-tabi, na maaaring-maaari na makasalubong ko nang hindi inaasahan? Sa susunod, pipilitin kong hindi na magulat. Malaki na rin tiyak ang nabago sa mga buhay nila at hindi malayong isipin na rito rin sila tangayin ng kani-kanilang pangangarap. Makilala pa sana nila ako. Makilala ko pa sana silang lahat. Kapag tinitingnan ko ang listahan ng mahigit 200 naging miyembro ng JHNS na nakilala ko lahat nang personal, tumatawag lahat sa akin ng kuya (maliban sa mga kabatch ko na kaklase’t kaibigan rin noong high school) at araw-araw na ipinagdadasal noong mga taon na malakas pa ako. Linggo ngayon, subalit may ilang taon na rin na halos naging pasya ang sadyang di pagsisimba. Hindi ko pa siguro kayang aminin ito sa kanila.

2 Palabas

Katatapos ko lang maglinis ng kuwarto, simula kaninang alas-nuwebe pagkaumagahan. Talagang mas masarap ngang magtrabaho kung ganito, malinis ang paligid.
-o0o-Noong Biyernes, pinanood namin ni Jema ang Bunso sa UP Film Institute. Bagong dokumentaryo ni Ditsi Carolino, tungkol sa mga batang bilanggo. Hindi nalalayo sa atake niya sa Riles: Life on the Tracks, hindi kasimbigat ng paksa ang atake niya rito (higit na may siste, kaysa sa una niyang Minsan Lang Sila Bata). Sa panayam halimbawa sa isa sa mga bata, sinabi ni Tony na hindi siya nagnanakaw sa mga tindera sa kalye, dahil kamukha aniya ito ng kanyang mga tiyo at tiya. Maraming bahagi na di mapipigilan ng mga tao na mapatawa sa sitwasyon at katapatan ng mga bata, bagaman alam natin na higit pa sa tawa ang hinihingi ng dokumentaryo.

Pagkatapos ng pelikula, may isang babae mula sa Commission on Human Rights na nagbigay ng puna. Aniya, kinakailangang maging maingat ng pelikula sa paggamit ng mga termino. Sa ibinigay umanong bilang ng child “offenders,” mahalagang kilalanin na marami sa kanila ang hindi “guilty” sa anumang krimen na ibinibintang sa kanila, kaya mainam aniya kung child “accused” ang terminong gagamitin. Habang sumasang-ayon ako sa puna ng babae mula sa CHR na maging maingat sa mga termino, naniniwala rin akong hindi ito usapin (lamang) kung nagkasala ba ang bata o hindi. Totoo nga naman: ang tatlong bata na pinagtuunan ng naratibo ng dokumentaryo ay pawang “guilty” sa kani-kanilang krimen: pagnanakaw, paggamit ng droga, pagnanakaw muli. Bakit hindi tinalakay sa dokumentaryo ang kaso ng mga batang wala talagang kasalanan? Sa palagay ko, mahalaga ang pasyang ito ni Carolino. Kapag ipinakita niya ang kaso ng mga batang iyon (na naniniwala akong marami rin), may panganib na matabunan ang totoong isyu. Maaaring makisimpatya sa kanila sapagkat “wala silang kasalanan,” at hindi dahil “bata pa sila.” Naniniwala akong hindi pa ganap ang pananagutan ng isang tao sa kanyang mga pagkilos kapag wala pa siya sa sapat na gulang. Higit kaysa sa bata, mas may pananagutan ang magulang na nagkulang sa paggabay sa kanya. Bata pa sila. Hindi dapat ganito ang mundong ginagalawan nila.

Samantala, may isang banyaga (mula sa UNICEF) na tumayo upang magbigay ng puna. Bumati siya ng magandang hapon sa Filipino. Akala ko, isa lang iyon sa mga limitadong alam niya sa wika natin, pero nang nagpatuloy siya sa pagpuna at pagtatanong sa Filipino, hindi ko maiwasang mamangha at humanga. Wala siyang binanggit kahit na isang salita sa Ingles! Sana’y nakadama na pagkapahiya ang lahat ng mga Pilipinong naunang nagbigay ng puna, na kung hindi sa Ingles ay sa Taglish (Fililish?). Tuwang-tuwa ako’t may ilan akong estudyante sa Fil 12 na nanood. Mahalaga ang itinanong ng lalaki: bakit aniya magaan ang pagdadala ni Carolino sa paksa? Bakit hindi naipakita na may karahasan sa loob ng piitan at mapanganib ito para sa mga bata? Tiyak naman ang tugon ni Carolino: limitado sila ng kayang makunan ng kamera. Pagsasara ng kulungan sa gabi, hindi na sila maaaring manatili roon kaya naman, kung ano man ang mga nagaganap sa pagpatay sa mga ilaw, hindi na nila maisasali. Gayumpaman, sinikap nilang ipakita ang panganib na ito sa pamamagitan ng pagbanggit sa mga estadistika sa dulo: kung ilang mga bata ang bilanggo sa kasalukuyan, at kung paanong marami sa kanila ang nabibiktima ng panghahalay sa loob.

May Comprehensive Juvenile Detainees Bill pala na nakabimbin na sa kongreso sa loob ng limang taon. Hindi ko maunawaan kung ano ang maaaring mga pumigil sa mambabatas upang patagalin ang pagpapatibay ng batas na mangangalaga sa kondisyon at karapatan ng mga bata, kahit pa nga ba bilanggo sila bunga ng mga krimen na maaaring hindi pa nila ganap na nauunawaan.
-o0o-Nanood kami nina Jema at Vim ng 2046 sa SM City kagabi. Lagi akong pinapagod ng mga pelikula ni Wong Kar Wai. Kapareho ng naramdaman ko matapos panoorin ang kanyang Chungking Express, In the Mood for Love, at kahit ang Happy Together dati. Kailangan talagang mapanood ko na ang tatlo pang pelikula ni Wong Kar Wai (may dvd’s si QT), bago ko muling panoorin ang 2046, lalo pa’t maraming bahagi ng pelikula ay may alusyon sa mga tagpo at tema ng mga nauna niyang pelikula.

Buhay

Nabasa ko na kanina ang balita sa Internet bago ko napanood sa TVP. May mga nahukay nang buhay mula sa pagguho ng lupa sa Infanta labing-isang araw ang nakalilipas. Labing-isang araw! Nakatutuwang nakakikilabot ang kuwento ng ilan sa mga nakaligtas. Sabi ng isang lola: sabi ko sa mga bata, tama na ang pag-iyak namin, masaya naman, kaya nagkukuwentuhan kami nang kung anu-ano, at minsan nga, tinanong nila ako, lola ano po ba ang nagugustuhan n’yo sa isang lalaki. Sabi ng isang batang kasali sa choir ng simbahan: kumakanta kami, lahat na yata nakanta namin, sabi ko sa kasama ko kanta lang tayo, may dahilan bakit buhay pa tayo. Sabi ng tatay ng isang batang babae: Ipinamigay ko na nga ang mga damit nito, di ko alam na buhay pa siya, di na ako umasa, tapos eto, salamat po, salamat po. Iniisip ko ang mga pinagkaabalahan nitong nagdaang labing-isang araw, kung paanong walang-wala akong pagmamalay sa buhay, habang may mga tao na damang-dama iyon. Bayani raw ang mga bata, sabi ng lola. Dahil sa buong panahon na iyon, ang mga ito ang kumukuha ng tubig sa putikan, sinasalok ng maliit na kaldero na pinagpapasa-pasahan naman nila.

Nag-text si Kuya Buddy kahapon. Humihingi ng dasal. Nasa Infanta nga pala sina Phillip, doon nga pala sila ipinadala ng seminaryo nila nitong Hunyo pa. Ligtas sana sila. Nabasa ko sa kolum ni Conrad de Quiros ang tungkol sa katu-katulong ng isang pari na nagsakripisyo ng buhay nitong nagdaang sakuna sa Quezon. Naisip ko na maaaring-maaaring si Phillip iyon, o isa si Phillip sa mga gaya niya. Ligtas sana siya. Maaari sanang isa na rin itong panalangin.

Laban

Pasado alas-singko nang pumunta kami ni Christine sa bandang Miriam para makisali sa human chain upang labanan ang pang-aabuso sa karapatang pantao, partikular ang karahasan laban sa mga manggagawa ng Hacienda Luisita. Masaker sa mga pangalan na di ka matatandaan, mga mukhang ni hindi ko nakita. Sa mga ganitong pagtatangka, alam kong hungkag na hungkag pa rin ang pagsasakatuparan ng nais ko sanang dalisay na pag-unawa sa dinaranas ng madla. Nandoon na si Allan. Nakita ko rin si Ate Floy ng OSCI, at ilang dating estudyante. Dumating ang mga taga-GMA. May mga nagsalita, kinatawan ng iba’t ibang samahan, kasali na si Mike (dati ko ring estudyante) na siyang punong patnugot ngayon ng Matanglawin. Nagsimula ang mga hiyaw. Ipaglaban! Ipaglaban! ... ang maraming bagay. Nakisigaw ako habang sinisindihan ang mga kandila at pumipila sa gilid ng Katipunan. Maya-maya nakisali na ang mga dumadaang sasakyan. Lalong lumalakas ang hiyaw at palakpak ng mga tao sa sunod-sunod na pagbusina ng kotse, taksi, jeep. Sa gitna ng lahat ng ito, naiisip ko: “Mapula pa kaya ang mata ko? Nasimulang humapdi at mamula ito bago kami umalis ni Christine. Huwag naman sanang sore eyes. Ano kaya’ng mangyayari sa Spirits mamaya? Anong oras ba matatapos ito? Paano kapag nagka-sore eyes ako? Ititext ko si Bhing mamaya, birthday na ni Khayam bukas e. Sisimulan ko na ba ang bagong libro ni Allan?” Umalis kami menos kinse bago mag-alas siyete. Pag-uwi ko, nawawala na ang pula sa mata ko. Hindi pa tapos ang TV Patrol World. Hindi pa rin nagri-reply si Bhing. Binuklat-buklat ko muna ang libro ni Allan. Suot ko pa rin pala ang pulang ribbon na ipinamigay ng Anakbayan-HS kanina.

Batok

Hindi ako dapat mainis nang ganito. Nangyayari ito. Nagkataon, sa akin nangyari kanina.

Ganito: may appointment ako sa derma kanina, alas-diyes. Follow-up na lang ito, matapos kong gumastos ng mahigit isanlibo para sa “barber’s itch” daw sa kanang batok ko. Eksaktong alas-diyes ako dumating. “May pasyente lang si doktora,” sabi ng receptionist, kaya umupo lang ako. Naglaru-laro ng dart sa celfone makalipas ang halos sampung minuto at hindi pa rin ako tinatawag. Bukas ang TV sa reception area, palabas ang The Promise sa Kapamilya. Maya-maya, nagsimula na ang Morning Star, binuklat ko na ang Franny and Zooey (dala ko, kasama ng ibang libro, dahil ibebenta ko na sa Dating Kundiman). Walang pumapasok sa isip ko kundi: antagal naman ng doktorang ‘yan. Nainis yata ang receptionist sa pagkanta ni Yachang ( ? ), inilipat sa Sis kung saan nagkataong hinahalikan ni Christian Vasquez ang pagitan ng dibdib ( ! ) ni Ate Gay. Ibinalik ko ang aklat ni J.D. Salinger sa bag ng dala kong laptop. Nagdart na lang ulit ako. Pagkatapos ng ilang libong puntos, saka ako tinawag sa kuwarto ng doktora. Tiningnan ko ang oras: 11:18. 11:18! Pumapasok pa lang ako, tumayo na ang doktora at tiningnan ang batok ko, “mabilis mag-react ang balat mo sa gamot,” sabay ngiti. Napansin n’ya yata na hindi ko ibinalik ang ngiti. “Sige, ituloy mo lang ang medication.” Napatanga ako. Iyon na po ‘yun? Hindi ko alam kung may lumabas na boses o sa isip ko lang nasabi iyon. Nakita ko na lang na bumababa na ako ng hagdan. Wala pa yatang tatlong minuto na nagkaharap kami ng doktora. Naghintay ako ng halos isa’t kalahating oras para sa “sige, ituloy mo ang medication” na gagawin ko naman talaga kahit hindi niya sinabi dahil alam kong hindi pa magaling na magaling ang batok ko.

Yun. Kailangan ko lang isulat, dahil wala naman akong mabatukan.

Iba Na

Astig maging iba. Matagal-tagal ko na ring inaabangan ang Chito Roño’s Spirits sa Dos. Kabado rin, baka mabigo na naman kung paanong sobra ang disappointment ko sa pilot episode ng Krystala. Pero tuwing maiisip ko na hindi naman siguro ikakabit ni Roño ang pangalan niya sa anumang bagay na hindi niya maipagmamalaki, lalo akong nasasabik sa pagsisimula ng ibang soap opera na ito. Nang una kong napakinggan ang theme song na kinanta ng Rivermaya (“You’ll Be Safe Here”), ang nasabi ko lang: “Iba nga.” Wala pang soap opera sa alaala ko na alternative rock ang theme song: “Astig.” Kanina, pinagmadali ko sa pagkain si Jema para abutan ko sa simula ang serye. Hindi naman ako binigo ni Roño. Intriguing ang pilot episode, bukod sa magaganda ang anggulo ng kamera. Masinop ang editing. Para sa isang suspense-horror, mainam ang pagpapanel ng shots sa screen (a la 24): lumilikha ito ng pakiramdam na may tumitingin mula sa iba’t ibang direksyon. Mahusay din ang pagpili sa mga aktor na nagpakilala sa serye: Ricky Davao, Lito Pimentel, Sandy Andolong. Kahit ang mga extra, hindi robot sa pagsasalita (sakit ito ng maraming soap opera: dahil extra “lang,” kahit ni hindi marunong magdeliver ng linya, pinalulusot). Sa ngayon, isa pa lang ang nakita kong bata: si Red (na ginampanan ng grand kid questor ng SCQ season 1) na anak nina Ricky at Sandy. Kung saan magmumula ang pitong iba pang bata (na malamang ay nasa ospital o malapit dito nang maganap ang pagsabog ng nakabubulag na liwanag—teka, may nabulag ba?), ito ang kailangang abangan. Mabuti rin at nabigyan ng break si Michelle Madrigal. Sa tingin ko, isa siya sa pinakaunderrated sa magic circle of 10 ng SCQ season 1. Paghusayin pa sana ng creative team ng Spirits ang kuwento ng serye, at manaliksik din sana sila sa iba’t ibang mito at alamat sa Pilipinas upang mailangkap ang mga angkop na kuwento sa binubuo nilang naratibo.
-o0o-Ano ba ang iba? Ayon sa UP Diksiyonaryong Filipino: “bukod; hindi katulad; hindi kauri.” Kung gayon, hindi ba’t lahat, iba? (Mas nakatatakot na makitang kapareho mo ang lahat ng iba pang bagay: na ikaw sila at sila ikaw.) Sa isang banda nga siguro, nagdudulot ng isang uri ng kapanatagan ang katiyakan na iba tayo sa iba pa.

Ilan pang tanong: Paano ba maaaring tingnan ang iba nang hindi nagmumula sa isang sarili? Gayundin naman, paano maaaring makita ang sarili bilang siyang iba?
-o0o-Kanina, nadatnan ko sa mesa ko ang kopya ng Heights na lumabas dapat noon pang nagdaang school-year (bandang Pebrero o Marso 2004). Nalimot ko na ang ipinasa ko rito kaya’t nanlumo na naman ako nang makitang nakalathala roon ang dalawa kong tula: “Nadadala ako sa haba ng gabi” at “Kababata.” Nanlumo sapagkat una, “Abas sa wakas” na ang pamagat ngayon ng unang tula, at may mga italicized dapat na hindi (na naman!) italicized sa inilathala ng Heights; at ikalawa, marami nang rebisyon, lalo na sa huling bahagi ng “Kababata.” Kailangan ko sigurong ilagay ngayon ang pinakabagong bersyon ng dalawang tula, para ipaalala sa sarili (at sa iyo), na luma na (at hindi ko na ibig) ang nasa Heights. May nagbago na sa pagturing ko sa dalawang tula sa pagitan ng halos isang taon. Wala pang isang taon. Paano ko ituturing ang mga ito ilang taon mula ngayon?

Abas sa Wakas

Nadadala ako sa haba ng gabi

Gayong nag-aantok ang buong paligid.
“Mayro’n bang pangalan sa pagkatigatig

Na dulot ng buong pag-ibig? Mayroon,
Bulong sa sarili. Tingnan ang kahapon.
Subalit panganib lagi ang sumuong

Sa nagdaan: bilog ang mundo, ang buwan,
Nag-uulit itong kasaysayan. Alam
Ng ilog ang kanyang tinatawid: buhay.
“Nasaan ang tubig nating niyapakan,

Nilusong, at saka inahunan?” Wala
Akong alam liban sa musa at tula,
Sa pampang at punong tahanan ng mutya
Na tinatanghuran ng bigo’t makata.
Ganito ko ibig na muling isumpa.


Kababata
May pinatutulog na sa kuna
si Ambet. “Ninong ka ha.”
Nagbabasketbol naman sa isang liga
si Joseph, sabi ni Noel
nang madaanan ko siyang
katagay sina Delio sa bilyaran
nina Mang Mando. “Inom ka
muna rito.” Pero kailangan kong
dumiretso sa bahay nina Ligaya.
“Malalaki na ang kaimito,”
bungad ko kay Tatay Dano.
“Katatanggap lang niya
ng huling sulat mo noon,”
ang bati naman niya sa akin.
Noon ko napansin na marami nang
namatak na bunga sa lupa.
Hinanap ko ang pagluluksa
sa kanyang mga mata
habang naghahanda ng meryenda:
Pop, sagimis at ginataang kalabasa.
Hindi ko natagalan ang pagsasama
ng aming mga pag-iisa.
Binaybay ko ang aspaltado
nang kalsada pauwi. May bagong
barberya at karinderya sa ilaya.
May arko na rin sa bukana.
Baryo Santo Niño: Mabuhay.

Sakit

Maaaring sakit naman talaga, hindi sugat. Minsan, kahit walang nakikitang sugat, biglang may sakit na mararamdaman sa iba’t ibang bahagi ng katawan. Matapos ang unang pagbabadminton namin nina QT (limang linggo na ang nakararaan), hindi ko magamit ang kanang kamay. Ni hindi ko mahawakan ang kutsara nang hindi ako magmumukhang epileptic. Masakit. Noong nagdaang Sabado, nagpaprophylaxis kami ni Jema at sinabihan ako ng dentista na may isang ngipin na kailangang bunutin o i-root canal. “Dok, alin po’ng mas masakit?” “Siyempre, ‘yung bunot, pero ang root canal, mas masakit sa bulsa.” “Mga magkano po kaya?” Tinanong muna ang secretary, na para bang hindi niya alam kung magkano. Maraming ganitong propesyunal: nahihirapang aminin ang halaga ng serbisyo. “Mga 1,800 isang root, dok.” “O, 1,800 daw. E tatlo’ng root nitong ngipin na ‘to. So mga magkano ‘yun? Five plus.” Masakit nga. At may pahabol pa: “Pito pa rito, kailangang pastahan habang maaga.” “Magkano naman po ang pasta?” Tinanong ulit ang secretary. Maaaring abutin ng 550 bawat isa, depende sa laki ng butas. Kapag pagkakagastusan, mabilis gumana ang calculator ko sa utak. 3850. “Kailangan po bang sabay-sabay?” “Hindi naman, dapat din ‘yung kaya mo.” Hindi ko na nilinaw kung kaya ng ngipin o ng bulsa. “Dala-dalawa po muna.” At nung nakaraang Martes nga, dalawa na ang tinapalan. 700 lang naman. Hindi ko makuhang ngumiti. Minsan naman, balikat ko ang sumasakit. Parang sumasala ang pagkakahugpong ng mga buto’t hindi ko maigalaw. Naaalala ko si Symn, na noong swimming namin pagkatapos ng high school graduation ay unang-unang tumalon sa pool. Freestyle. Pag-angat ng kaliwang braso (o kanan, hindi ko na maalala), luminsad ang buto sa balikat, halos mapunit ang balat. Nasira ang dapat sana’y pagsasaya ng buong klase. Isinugod siya sa ospital (siyempre). Noon lang namin nalaman na madalas na pala iyung mangyari sa kanya at nagsimula noong bata pa. Kaya inaalalayan din niya ang sarili kahit sa pagbabasketball. Ako, hindi naman kailangang ipaospital. Tulog lang, ayos na. Pagkagising, parang nagdahilan lang ang sumasakit na balikat. Walang pilat na iniiwan ang sakit. Minsan nga, nagigising akong ni hindi naaalala na bago natulog ay masakit ang kamay o ang ngipin o ang balikat.

Mahigit isang taon matapos kong simulang upuan ang MA tesis ko, muli kong pinag-iisipan ang mga isinulat ko roon. Maaaring sakit naman talaga, hindi sugat.